Bir nəfərin qlobal ekoloji problemləri hamımızın problemidir.
Biz həmişə birlikdə qarşılaşdığımız problemlərin yalnız birlikdə həll oluna biləcəyinə inanmalıyıq.
Ətraf mühitimizi qorumaq, biznes və icmalar üçün artım yaratmaq üçün ağıllı başları, qabaqcıl texnologiyanı və yerli bilikləri bir araya gətirməliyik.
Dünya özü-özünü təmizləyə bilməz, biz də onu tək təmizləyə bilmərik, amma biz birlikdə özümüzün və gələcək nəsillərin həyatdan zövq alaraq yaşaması üçün daha təmiz bir dünya düzənləyə bilərik.
Almaniya təkrar emal üzrə bir dünya lideridir. Onun tullantıların idarə edilməsi sistemi və çeşidləmə siyasəti digər ölkələrin tullantıların atılması və toplanması ilə bağlı daha sınanılmış təcrübələr tətbiq etmələrinə yol açmışdır. Ölkənin əsas strategiyalarına və bu strategiyanın dünyanın digər ölkələrinə təsirinə nəzər salırıq.
Məişət tullantıları – məişət və üzvi tullantılardan tutmuş kağız-karton, şüşə, metal qablaşdırma və elektrik cihazlarına qədər müxtəlif kateqoriyalı tullantıları əhatə edir. Belə geniş və rəngarəng çeşidli tullantıların idarə edilməsi həmişə dünya şəhərlərinin əsas problemlərindən biri olub.
Bununla belə, son illərdə bir neçə yerli və milli hökumət tullantıların toplanması, çeşidlənməsi və təkrar emalının asanlaşdırılması üçün sistemlər hazırlayıb və yanaşmalar qəbul edib. Almaniya təkrar emal və tullantıların idarə olunması sahəsində lider hesab olunur və onun uğur hekayəsi iki amilə əsaslanır:
güclü hökumət siyasəti və təkrar emal sahəsində yüksək ictimai məlumatlılıq. Almanlar əsas strategiyaları daha ətraflı araşdırır və bunların dünya ölkələrini tullantılarla mübarizə aparmaq üçün daha səmərəli sistemlər hazırlamağa necə ruhlandıra biləcəyini müzakirə edir.
Almaniya: Məişət tullantılarının aparıcı emalçısı
Son iki onillikdə Almaniya tullantıların idarə edilməsini əhəmiyyətli dərəcədə təkmilləşdirən və təkrar emal dərəcələrini artıran məcburi tullantıların çeşidlənməsi siyasəti və son dərəcə səmərəli olaraq qoyulan investisyaların geri qaytarılması sxemi kimi bir sıra strategiyalar qəbul etmişdir.
Ölkə həmçinin aşağı karbonlu və bərpa olunan enerjiyə keçid üçün “yol xəritəsi” və tullantıların ekoloji cəhətdən səmərəli idarə edilməsinin vacibliyi ilə bağlı ictimai rəyin formalaşdırılması üçün “Energiewende” adlanan bir “yol xəritəsi” təqdim edib.
Bütün dünya ölkələri şəhərlərdə bərk məişət tullantılarının idarə edilməsi (BMTİE) təcrübələrini təkmilləşdirməyə çalışırlar. Almaniya kimi inkişaf etmiş ölkələr müxtəlif BMTİE təşəbbüslərndə yaxşı nəticələr əldə edərkən, inkişaf etməkdə olan ölkələr hələ də BMTİE siyasətlərini effektiv qurmaq üçün axtarışlardadırlar.
Alman təcrübəsindən öyrənmək marağı ilə bu məqalə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə BMTİE-in təkmilləşdirilməsi üçün praktiki əhəmiyyət kəsb edə biləcək bir alman və Braziliya şəhəri arasında çarpaz təhlili təqdim edir.
Müqayisəli təhlillər Alman şəhərini BMTİE sahədi üzrə bir etalon kimi təsdiqlədi. Nəticələr alman möhkəm BMTİE sisteminin üç sütununa əsaslanan etibarlı həlləri vurğulayır: aydın qanunlar, müntəzəm ictimai kampaniyalar və şəffaf ödəniş metodologiyası.
Braziliya BMTİE-nin rəsmiləşdirilməsi və təkmilləşdirilməsi əlavə investisiyalar əldə etmək üçün daha yaxşı idarəetmə tələb edir.
Burada, Almaniyada sənaye və istehlakçılar tərəfindən dəstəklənən “Yaşıl nöqtə” metodologiyasının tətbiqi tipik Braziliya kooperativinin aldığı dəyərlərin 318 %-ə qədər artmasına imkan verəcəkdir. Bu əlavə sərmayə əhalinin ya rəsmi işçi, ya da rəsmi sahibkar kimi təkrar emalla işləməyi seçə biləcəyi davamlı həlli gücləndirə bilər və bu, üçlü nəticənin sosial sütununa daha çox işıq salır.
Üstəlik, o, texnologiyaları təkmilləşdirməyə və mühüm davamlı məsələlərdə təhsili artırmaq üçün müntəzəm ictimai kampaniyalara imkan verə bilər.
Nəticə olaraq qeyd edək ki, BMTİE sahəsində alman təcrübəsinin sirri aydın qanunların olması və ona əməl edilməsinə real mexanizmlərin mövcudluğuna, cəmiyyətdən gələn kütləvi ictimai dəstəyə və şəffaf ödəniş sisteminə əsaslanır.
Azərbaycanda isə BMTİE sahəsini tənzimləyən qanunlarda kifayət qıdər boşluqlar mövcuddur. Bir ümumi məqamı misal olaraq qeyd edək ki, bizim qanunlara əsasən vətəndaş tullantıya görə heç bir məsuliyyət daşımır.
İctimai kampaniyalara gəldikdə isə, bu çox zəif şəkildə sezilir. Əslində Bakı şəhərinin əhalisi arasında geniş təbliğat kampanyalarının aparılmasına ciddi ehtiyac var. Çünki əhalinin böyük əksəriyyəti məsələnin mahiyyətini dırk etmir, gedən proseslərdən xəbərsizdi, maarifləndirməyə ciddi ehtiyac var.
O ki qaldı ödəniş sistemlərinə, Bakı şəhərində rəyini soruşduğumuz bir nəfər belə bizə dəqiq deyə bilmədi ki, tullantıların daşınması üçün ayda hər nəfərə görə nə qədər vəsait ödəyir. Əslində bu ödəniş də rəmzi xarakter daşıyır, elə məbləğ də rəmzidir – hər nəfərə görə ayda 30 qəpik…
Bu isə biznes qurumlarının bu sahəyə olan marağını sıfra endirir. Ona görə də hazırda Bakı şəhərinin tullantılarının 90 faizə qədərini dövlət qurumları idarə edir. Alman təcrübəsi göstərir ki, BMTİE sahısində dövlət qurumları əsaslı uğur qazana bilməz, bu sahə biznes strukturlarına verilməlidir.
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə, “Təbiətdə zibil yox, tullantı – xammal var” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Yazida əks olunan fikir və mülahizələr müəllifə aiddir və Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin rəsmi mövqeyini əks etdirməyə bilər.
Dəniz Nəsirli