Prezidentə məruzə: “…Zəngilan şəhəri və ətraf əraziləri işğaldan azad olunmuşdur”
Məlumdur ki, Azərbaycan ərazilərinə sonradan gələn erməni etnosu tarixi Azərbaycan torpaqlarında özlərinə Ermənistan yaratdıqlarından sonra yerli xalqların adət-ənənələri, folkloru, dili, musiqisi, mədəniyyəti, mətbəxi və digər xüsusiyyətlərini mənimsəyiblər. Ermənilər Qərbi Azərbaycan və Arman yaylası ərazisində məskunlaşıblar. Bundan sonra isə saysız saxtakarlıqlar edərək özləri üçün uydurma tarix yazdırıblar. Onların etdikləri çirkin işlər, terror əməlləri və soyqırımları tarixdən bəllidir. Tarixin müxtəlif çağlarında öz havadarları ilə əlbir olaraq Azərbaycan torpaqlarını ələ keçiriblər. Bu baxımdan Zəngəzur qəzasının işğalı xalqımız üçün çox böyük zərbə olub. 1920-ci ilin 28 aprel işğalından sonra bolşeviklərin köməyi ilə qədim türk torpaqları hesabına ilk dövlətlərini quran ermənilər Zəngəzur qəzasını işğal ediblər. Bu zaman bolşevik Rusiyasının təkidi ilə Zəngəzur Azərbaycanın əlindən alınaraq, Ermənistana birləşdirilib. Nəticədə, qəzanın yuxarı hissəsi Ermənistanın, Laçın, Qubadlı və Zəngilan bölgələri isə Azərbaycanın tərkibində qalıb.
Qarabağ müharibəsi zamanı isə Qarabağın dağlıq və aşağı hissələrindəki rayonların işğalı, Xocalı, Şuşa və Kəlbəcər rayonlarında dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğın törədilmişdir. İşğal edilmiş rayonların əhalisi olmazın əziyyətini çəkiblər. Zəngilan Azərbaycanın ən qədim guşələrindən biridir. Zəngilan rayonu Azərbaycan Respublikasının dağətəyi ərazisində yerləşməklə iqtisadi cəhətdən əsasən kənd təsərrüfatı istiqamətli olmuş, 29 kolxoz-sovxozu, 1 arıçılıq təsərrüfatını, 4 kooperativi və 3 kəndli-fermer təsərrüfatını əhatə etmişdir. Ərazisində 21 dəmiryol müəssisəsi və 6 dəmir yol vağzalı fəaliyyət göstərirdi. Münaqişədən əvvəl orada 35 min adam yaşayırdı. Ümumi ərazisi 700 kvadratmetr olan rayonun mərkəzinin və 83 kəndinin işğalı nəticəsində yüzlərlə adam həlak olmuşdur. Füzuli və Cəbrayıl rayonları işğal olunduqdan sonra zəngilanlılar 67 gün tam mühasirə şəraitində ermənilərlə vuruşdu. 25-29 oktyabr 1993-cü ildə Zəngilan rayonunun əhalisi son anadək vuruşaraq, 235 nəfər şəhid və itkin verərək Araz çayını keçmiş, İran İslam Respublikasının ərazisi ilə keçərək Azərbaycanın 43 rayonunda müvəqqəti məskunlaşmışlar. Yeri gəlmişkən, işğal müddətində ABŞ-dakı diasporumuz yerli ictimaiyyətə 1993-cü il oktyabrın 29-da Azərbaycan Respublikasının Zəngilan rayonunun Ermənistan tərəfindən işğalı barədə məlumat verilməsi üzrə illik kampaniya etmişdir. Bu tədbir çərçivəsində Azərbaycan diasporunun üzvləri qanunvericilərə, ABŞ hökumətindəki rəsmi şəxslərə, habelə bütün Amerika üzrə kütləvi informasiya vasitələrinə məktublar göndərmişdilər. Məktublarda Zəngilan barədə statistik məlumatlar, qətlə yetirilmiş əhali və Azərbaycan dövlətinə vurulmuş ziyan haqqında rəqəmlər göstərilmişdir.
Zəngilanlılar işğal müddətində hər gün öz yurd yerlərini xatırlayır, Zəngilanda gördükləri şirin həyatı unutmurdular. Bu onlar üçün həm ən xoş, həm də kədərli xatirələri idi. Amma onlar heç vaxt ümidlərini də itirmirdilər. Əmin idilər ki, Zəngilana qayıdacaqlar və o gün gəldi. Çünki Ulu Öndər Heydər Əliyev və onun siyasətini davam etdirən Ali Baş Komandan İlham Əliyev zəngilanlılara Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunacağı sözünü vermişdi. Təxminən 30 il sonra o gün gəlib çıxdı, onlar öz torpaqlarına, yenidən şirin həyatlarına qayıtdılar. 44 günlük Vətən müharibəsinin ən yadda qalan günlərindən biri də oktyabrın 20-də Zəngilan şəhərinin işğaldan azad olunması oldu. Həmin gün Zəngilan şəhərində olan Azərbaycan hərbçiləri bununla bağlı Azərbaycan Prezidentinə məruzə ediblər. Məruzədə deyilir: “Möhtərəm cənab Prezident, cənab Ali Baş Komandan, əmrinizə uyğun olaraq məruzə edirəm ki, Zəngilan şəhəri və ətraf əraziləri işğaldan azad olunmuşdur. Hazırda Azərbaycan bayrağı dalğalanmaqdadır. Yaşasın, Azərbaycan! Yaşasın, Ali Baş Komandan! Qarabağ Azərbaycandır!”. Xalqımız, eləcə də zəngilanlılar bu tarixi Zəfəri 27 il idi ki çox böyük səbirsizliklə gözləyirdi. Artıq 20 oktyabr Zəngilan şəhər günü elə Zəngilanda da qeyd olunur.
2020-ci ilin 23 dekabrında Prezident İlham Əliyev tərəfindən Zəngilan şəhərində Azərbaycan bayrağı qaldırılıb. Azərbaycan-İran sərhədi Zəngilanın işğaldan azad olunması ilə tam bərpa edilmişdir. İşğal altında qalmış 132 kilometr sərhəd bərpa edilibdir. Müharibədən dərhal sonra sərhəd boyunca bütün lazımi istehkam, mühafizə işləri görülməyə başlamışdır. Bu gün artıq Azərbaycan sərhədçiləri bu ərazilərdə keşiş çəkirlər. Dövlətimizin başçısı Dövlət Sərhəd Xidmətinin Zəngilan rayonunda yerləşən bir neçə hərbi hissə kompleksində yaradılan şəraitlə tanış olub. Cənab Prezidentə hərbi hissənin xidməti istifadəsində olan zirehli döyüş maşınları, atıcı silahlar, qumbaraatanlar, iriçaplı pulemyotlar, zenit qurğuları və digər texniki vasitələr təqdim olunub. 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Dövlət Sərhəd Xidmətinin şəxsi heyəti də torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasında, dövlət sərhədinin bərpası kimi çox mühüm və müqəddəs bir missiyanın uğurla həyata keçirilməsində böyük şücaət və qəhrəmanlıq göstərib. Dövlət Sərhəd Xidmətinin hərbi qulluqçuları yüksək peşəkarlıq nümayiş etdirərək düşmənə sarsıdıcı zərbələr vurub və işğalçıları torpaqlarımızdan qovub.
Artıq Zəngilan rayonuna da böyük qayıdış başlamışdır. Zəngilanda yaşayış massivləri, kəndlər tikilib təhvil verdikcə yerli sakinlər öz torpaqlarına qayıdırlar. Zəngilanlılar torpaqlarında şad xürrəm yaşayırlar. Zəngilan adı gələndə zəngilanlılar özlərini həmişə bu torpağa borclu hiss edirlər. Tarix yalnız yaddaşa və idraka çökəndə qorunur. Zəngilan bizim yazılı mənbələrdə də tarixə dönməli, öz rişəsini gələcək nəslə ötürməlidir.
Gülzar İbrahimova
Avrasiya Universitetinin Elmi işlər üzrə prorektoru,
siyasi elmlər üzrə elmlər doktoru, professor