Laçın rayonu Azərbaycanın qərbində, Kiçik Qafqazın qoynunda yerləşən, həm təbii sərvətləri, həm də strateji mövqeyi ilə seçilən mühüm bir bölgədir. Buradan keçən “Laçın dəhlizi” Ermənistanı Xankəndi ilə birləşdirən əsas yol olduğuna görə rayon hər zaman hərbi və siyasi baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. İşğaldan əvvəl Laçın rayonunda 60 minə yaxın əhali yaşayırdı və burada həm kənd təsərrüfatı, həm də sənaye sahələri inkişaf etmişdi.
1992-ci ilin əvvəllərində Azərbaycanda baş verən siyasi böhran, ordudakı nizamsızlıq və daxili çəkişmələr Laçının müdafiəsini zəiflətmişdi. Şuşanın işğalından sonra yaranan gərginlik fonunda erməni silahlı dəstələri hücuma keçərək 18 may 1992-ci ildə Laçın rayonunu işğal etdilər. Şəhər yandırıldı, kəndlər talan edildi, 8 mindən çox əhali məcburi köçkünə çevrildi. İşğal nəticəsində 200-dən çox mədəniyyət və tarixi abidə, yüzlərlə məktəb, səhiyyə və təsərrüfat obyektləri məhv edildi. Ümumilikdə, Laçına dəymiş ziyan milyardlarla dollarla ölçülürdü.
Laçının işğalı təkcə hərbi yox, həmçinin humanitar bir faciə idi. Beynəlxalq ictimaiyyət buna lazımi reaksiyanı verməmişdi. Ermənistan isə bölgədə qeyri-qanuni məskunlaşma siyasəti apararaq əhalinin demoqrafik tərkibini dəyişdirməyə, tarixi-coğrafi adları saxtalaşdırmağa cəhd göstərdi. Bu, Cenevrə konvensiyalarına zidd olaraq müharibə cinayətləri sırasına daxil edilən əməllər idi.
Lakin 2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycan xalqının qələbəsi ilə nəticələndi. Azərbaycan Ordusunun qəhrəmanlığı, Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi sayəsində Ermənistan kapitulyasiyaya məcbur oldu və 1 dekabr 2020-ci ildə Laçın rayonu işğaldan azad edildi. Daha sonra, 2022-ci ilin 26 avqustunda Azərbaycan Ordusu Laçın şəhərinə daxil oldu və Zabux, Sus kəndləri tam nəzarətə götürüldü.
Bu gün isə Laçın yeni həyatına qədəm qoyur. Dövlət tərəfindən aparılan quruculuq işləri nəticəsində şəhərdə müasir infrastruktur, yaşayış evləri, məktəblər, mədəniyyət ocaqları tikilir. Məcburi köçkünlərin Böyük Qayıdışı artıq reallaşır, illərlə həsrət çəkən laçınlılar öz doğma yurdlarına qovuşurlar. Prezidentin də dediyi kimi, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur yenidən cənnətə çevriləcək.
Laçının işğalı Azərbaycan tarixinin ən acı səhifələrindən biri, azadlığı isə ən qürurlu anlarından biridir. Bu torpaq həm strateji mövqeyi, həm də mənəvi dəyəri ilə xalqımız üçün müqəddəsdir. Laçına qayıdış təkcə bir bölgənin azadlığı deyil, həm də milli birliyin, ədalətin və əzmin təntənəsidir.
Rəvanə Kərimova
Nəsimi Rayon Gənci.